Χθες το πρωί βρισκόμουν σε δημόσιο χώρο και υπηρεσία, όπου έγινε αναφορά για το Ψυχοσάββατο. Δέχθηκα μια ερώτηση από ένα νεαρό που άκουγε τη συζήτηση και ρώτησε το εξής:
«Πάτερ, σας ακούω που μιλήσατε για τις ψυχές και αν αυτές ξαναγυρίζουν στη γη ή φεύγουν μόνιμα. Να ρωτήσω κι εγώ εσάς, τι γνώμη έχετε για τους βρικόλακες;»
Στην αρχή μου φάνηκε αστεία η ερώτηση και μάλιστα δέχθηκε από τους παριστάμενους και παρατήρηση. Όμως, ο νεαρός μιλούσε σοβαρά και περίμενε με ενδιαφέρον την απάντηση του παπά. Η σύντομη συζήτηση, μου έδωσε αφορμή για το παρόν κείμενο. Η ερώτηση του νέου ήταν η ακόλουθη: «Πάτερ, όταν ένας άνθρωπος πεθάνει, η ψυχή φεύγει από τη γη ή γυρίζει πίσω μέχρι να περάσουν σαράντα μέρες; Γίνονται βρικόλακες οι ψυχές;»
Για ένα τόσο σοβαρό θέμα πρέπει να ανατρέξουμε αμέσως στην Αγία Γραφή κι έπειτα στους μεγάλους αγίους θεολόγους Πατέρες της Εκκλησίας μας. Στο ευαγγέλιο υπάρχει η παραβολή του πλουσίου και του φτωχού Λαζάρου1 που με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο μας δίνει σαφή απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα. Και η καθαρή απάντηση είναι ότι η ψυχή δεν επιστρέφει στη γη μετά την έξοδό της από το σώμα. Ο Χριστός στην παραβολή δεν μιλάει για την Δευτέρα Παρουσία Του, αλλά για το διάστημα από το θάνατο του ανθρώπου μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία. Το διάστημα αυτό η ψυχή ζει μόνη της και θα ενωθεί με το σώμα κατά την έλευση του Χριστού και την τελική κρίση. Η ψυχή του Λαζάρου μετά την έξοδό της από το σώμα του δεν έμεινε στη γη, αλλά μεταφέρθηκε από τους αγγέλους στην αγκαλιά του Αβραάμ. Ο Αβραάμ εδώ συμβολίζει τον Παράδεισο.
Παράδεισος είναι η ενδιάμεση κατάσταση από την κοίμηση του ανθρώπου μέχρι την Δευτέρα Παρουσία. Σε αυτήν την ενδιάμεση κατάσταση, Παράδεισος ή Άδης, ανάλογα με τον τρόπο που ζήσαμε ο άνθρωπος δεν χάνει την υπόστασή του. «Ορά τον Αβραάμ από μακρόθεν και Λάζαρον εν τοις κόλποις αυτού»2. Η ψυχή χωρίσθηκε από το σώμα και επήλθε ο θάνατος, αλλά ο άνθρωπος δεν χάθηκε. Έχει, θα λέγαμε, συνείδηση και αυτό φαίνεται από το ενδιαφέρον του πλουσίου για τους συγγενείς του. Η ψυχή, λοιπόν, ζει στην πνευματική κατάσταση που λέγεται Παράδεισος ή Άδης και δεν είναι στη γη.
Αυτήν την αλήθεια υποστηρίζουν και διδάσκουν και οι Πατέρες της Εκκλησίας μας με πρώτο τον Χρυσόστομο: «Μερικές φορές οι δαιμονισμένοι φωνάζουν πως εγώ είμαι η ψυχή του δείνα. Όμως, δεν είναι η ψυχή του αποθανόντος που φωνάζει, αλλά ο σατανάς που υποκρίνεται με σκοπό να εξαπατήσει εκείνους που τον ακούνε. Δεν είναι δυνατόν η ψυχή που αποχωρίζεται από το σώμα να περιπλανάται στη γη. Διότι οι ψυχές των δικαίων βρίσκονται στα χέρια του Θεού»3.
Ύστερα, λοιπόν, από αυτά δεν μπορεί ο χριστιανός να πιστεύει στις λαϊκές και αφελείς διηγήσεις και μυθοπλασίες για επιστροφή των ψυχών σαν φαντάσματα ή βρικόλακες. Η Αγία Γραφή τις απορρίπτει κατηγορηματικά.
Θα λέγαμε, επίσης, πως την ίδια πορεία εννοείται ακολουθούν και οι ψυχές των αμαρτωλών. Συνεχίζει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος για το συγκεκριμένο θέμα: «Το ότι ούτε οι ψυχές των αμαρτωλών μπορούν να παραμείνουν στη γη, μας το λέει και πάλι η παραβολή του πλουσίου και του φτωχού Λαζάρου. Παρακαλούσε να γυρίσει στη γη να ενημερώσει τους συγγενείς του, αλλά δεν το πέτυχε. Γιατί αν αυτό ήταν δυνατό θα ερχόταν αυτός στη γη και θα έλεγε τα συμβαίνοντα εκεί». Επομένως, λέει ο άγιος, είναι φανερό ότι οι ψυχές μετά την αποδημία τους από τη γη οδηγούνται σε κάποια περιοχή, απ’ όπου δεν έχουν την δυνατότητα να επιστρέψουν σ’ αυτήν, αλλά περιμένουν την ημέρα της κρίσεως.
Και εδώ τίθεται ένα άλλο ερώτημα. Ο άνθρωπος πεθαίνει και το σώμα του διαλύεται. Γι’ αυτό είμαστε σίγουροι. Ποιός, όμως, μας βεβαιώνει ότι η ψυχή ζει μετά το θάνατο του ανθρώπου;
Ανατρέχουμε και πάλι στην Αγία Γραφή λόγω της σοβαρότητος του ερωτήματος. Έχουμε πολλά χωρία που μας δίνουν την απάντηση ότι η ψυχή ζει μετά το θάνατο.
Στο βιβλίο της Γενέσεως αναφέρεται ότι «ὁ Ἀβραὰμ ἀπέθανε καὶ προσετέθῃ τῷ λαῷ αὐτοῦ»4, δηλαδή στους προγόνους του.
Ο προφήτης Ηλίας ανέστησε το γιο της χήρας στα Σαρεπτά. Προσευχήθηκε στο Θεό και είπε: «Κύριε, ὁ Θεός, ἐπιστραφήτω δὴ ἡ ψυχὴ τοῦ παιδαρίου τούτου εἰς αὐτόν»5, και το παιδί έζησε.
Οι αναστάσεις που έκανε ο Χριστός: του Λαζάρου6, της κόρης του Ιαείρου7, του γιου της χήρας της Ναΐν8, μας αποδεικνύουν ότι οι ψυχές επέστρεψαν στο νεκρό σώμα και τότε αναστήθηκαν οι άνθρωποι.
Ο Χριστός απευθύνεται στο ληστή και του λέει: «Σήμερον μετ’ ἐμοῦ ἔση ἐν τῷ Παραδείσῳ»9. Ο ληστής βρισκόταν στο τέλος της επίγειας ζωής του. Επομένως, η ψυχή του ήταν εκείνη που θα πήγαινε με τον Χριστό στον Παράδεισο.
Με τις τέσσερις αυτές σύντομες αναφορές μας, δίνουμε την απάντηση ότι οι ψυχές ζουν μετά τον θάνατο. Κλείνουμε αυτήν την μικρή, αλλά διδακτική αναφορά, ευχαριστώντας τον νεαρό συμπολίτη μας, που μας έδωσε την ευκαιρία ώστε, με αφορμή την εορτή του Ψυχοσαββάτου να απαντήσουμε σε δυο συχνές νεανικές απορίες με τη βεβαιότητα και το κύρος της Αγίας Γραφής:
Πρώτον ότι οι ψυχές είναι ζωντανές και περιμένουν την Δευτέρα Παρουσία και την ανάσταση των νεκρών σωμάτων για να ενωθούν και να ζήσουν στην αιώνια Βασιλεία των Ουρανών και δεύτερον, ότι οι ψυχές δεν είναι στη γη, ούτε εμφανίζονται, αλλά αναχωρούν με τη συνοδεία των Αγγέλων ή των δαιμόνων για τον Παράδεισο και τον Άδη αντίστοιχα
† Αρχιμ. Ειρηναίου Λαφτσή
Ψυχοσάββατο 2 Μαρτίου 2019
1 Λουκ. 16, 19-31.
2 Λουκ. 16, 23.
3 Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία ΚΗ’ στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, 336D «Οὐδὲ γάρ ἔνι ψυχὴν ἀπορραγεῖσαν τοῦ σώματος, ἐνταῦθα πλανᾶσθαι λοιπόν. Δικαίων γὰρ ψυχαὶ ἐν χειρὶ Θεοῦ».
4 Γεν. 25, 4.
5 Γ’ Βασ. 17, 21-23.
6 Ιωάν. 11, 1-44.
7 Ματθ. 9, 18-19 και 23-25.
8 Λουκ. 7, 11-15.
9 Λουκ. 23, 43.
