Συμπληρώθηκαν πρόσφατα 75 χρόνια από τον θάνατο του κορυφαίου Ελληνα μαθηματικού του 20ού αιώνα, που διατύπωσε τον δεύτερο νόμο της Θερμοδυναμικής – Η σχέση με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, το σχέδιο για το Ιωνικό Πανεπιστήμιο και ο νόμος του με τον οποίο λειτούργησαν τα ελληνικά πανεπιστήμια επί 50 χρόνια
Τη μαθηματική -και όχι μόνο- ιδιοφυΐα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, ο οποίος, στις 2 Φεβρουαρίου πριν από 75 χρόνια έφυγε από τη ζωή, δεν την ανέδειξε μόνο η πολυθρύλητη, πλην κατάφορτη πολλών γνωστών και άγνωστων πτυχών σχέση αλληλοσεβασμού και εκτίμησης που είχε με τον κορυφαίο ίσως επιστήμονα του 20ού αιώνα, τον Αλμπερτ Αϊνστάιν. Την έχουν επιπλέον «σφραγίσει» με γραπτές μαρτυρίες τους κολοσσοί της επιστήμης, των τεχνών ακόμη και της πολιτικής.
Για αυτόν τον ακόμη μεγάλο άγνωστο σε πολλούς σύγχρονους Ελληνες, αλλά αποδεκτό από τη διεθνή μαθηματική κοινότητα ως μία από τις κορυφαίες μορφές της του περασμένου αιώνα, στα μαθητικά του ακόμη τετράδια, ενώ ήταν δηλαδή μόλις 14 ετών, ο Ιούλιος Βερν έγραφε ιδιοχείρως: «Στον κ. Κώστα Καραθεοδωρή, πανευτυχής που μπόρεσα, περνώντας από τις Βρυξέλλες, ν’ αφήσω αυτήν τη μαρτυρία όλης μου της συμπάθειας. 24-9ου-1887». Σε ένα άλλο τετράδιό του δε, ο καθηγητής του Μπουργό τού γράφει: «…. στον νεαρό μου φίλο Kostia (σ.σ.: έτσι τον αποκαλούσαν συγγενείς και συνάδελφοι), ο οποίος θα γίνει, αν συνεχίσει έτσι, ένας μοντέρνος Ευκλείδης !!! 1η Μαΐου 1888». Προαναγγέλλοντας τη λαμπρή σταδιοδρομία του που τον περίμενε.
Ο Κρίστιαν Φέλιξ Κλάιν, κορυφαίος επίσης Γερμανός μαθηματικός, πριν ακόμη ο Καραθεοδωρή αξιολογηθεί για το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Γκέντιγκεν το 1904, με τίτλο «Περί ασυνεχών λύσεων στο λογισμό των μεταβολών», τού πρότεινε να σπεύσει να γράψει και υφηγεσία. Ενώ με πρόταση του άλλου ιερού τέρατος των Μαθηματικών, του Νταβίντ Χίλμπερτ, απέκτησε το δικαίωμα του διδάσκειν πριν από τις προβλεπόμενες χρονικές διορίες.
Ολα αυτά, πριν καν περάσει στον στίβο της διδασκαλίας, όπου αφιερώθηκε για δεκαετίες. Το ανθολόγιο των εντυπωσιακών κριτικών για το έργο του μεγάλου Ελληνα μαθηματικού είναι ευρύτατο και γραμμένο από τους επιφανέστερους σύγχρονούς του επιστήμονες. Που πέραν της συμβολής του στην ανάπτυξη των μαθηματικών εξήραν τις εργασίες του στη γεωμετρική οπτική και τη θεωρία του για το κατοπτρικό τηλεσκόπιο, αλλά και εκείνες για τις θεμελιώδεις βάσεις της Θερμοδυναμικής.
Το κεφάλαιο Αϊνστάιν
Από αυτό το τελευταίο στοιχείο ξεκινάει το νήμα της σχέσης του Καραθεοδωρή με τον Αϊνστάιν, που ξεχωρίζει στο ανεξάντλητο ποτάμι της λαμπρής επιστημονικής του παρουσίας. Μιας σχέσης, που πολλοί παρουσίασαν ως σχέση δάσκαλου – μαθητή, απονέμοντας τον ρόλο του δασκάλου στον Καραθεοδωρή. Η αλήθεια είναι ότι συμβούλευσε τον Αϊνστάιν στις μαθηματικές απορίες του, ορισμένες εκ των οποίων και επέλυσε. Του πρόσφερε δηλαδή κάποιες από τις γνώσεις του και αυτό βεβαίως συνέβη και αντιστρόφως. Το ότι με τον τρόπο αυτόν συνέβαλε αν όχι στη διαμόρφωση, οπωσδήποτε στην επιβεβαίωση της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας, πάλι το παραδέχτηκε σε επιστολές του προς εκείνον ο Αϊνστάιν.
Με την αυστηρή όμως έννοια του όρου, «δάσκαλος» του Αϊνστάιν δεν ήταν ο Καραθεοδωρή. Πόσο μάλλον δεν ισχύει και η (διαδεδομένη) θεωρία κάποιων ότι δήθεν ο Αϊνστάιν δεν θα έφτανε στη διατύπωση της Θεωρίας της Σχετικότητας χωρίς τη συμβολή του Καραθεοδωρή. Ακόμα περισσότερο δεν ισχύει αυτό που κάποια στιγμή γράφτηκε, πρώτα στην εφημερίδα «Αυριανή» και αργότερα και αλλού, ότι ο Αϊνστάιν στην τελευταία του συνέντευξη, το 1955, λίγο πριν από τον θάνατό του, στο Πρίνστον, είπε μεταξύ άλλων τα παρακάτω: «Κύριοι, ζητήσατε να σας απαντήσω σε χίλια δύο πράγματα, κανείς όμως δεν θέλησε να ρωτήσει ποιος ο δάσκαλός μου, ποιος μου έδειξε και μου άνοιξε τον δρόμο προς την ανώτερη μαθηματική επιστήμη και έρευνα. Και για να μην σας κουράσω, σας λέω απλά, χωρίς λεπτομέρειες, ότι μεγάλος δάσκαλος υπήρξε ο αξεπέραστος Ελληνας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, στον οποίο εγώ προσωπικά αλλά και η μαθηματική επιστήμη, η σοφία του αιώνα μας, χρωστάμε τα πάντα».
Θα μπορούσε να το έχει πει. Τούτο όμως, ως ντοκουμέντο δεν επιβεβαιώνεται από καμιά άλλη πηγή. Ο Αϊνστάιν δεν έδωσε καμία συνέντευξη Τύπου το 1955. Η τελευταία του συνέντευξη δόθηκε στο Πρίνστον, αλλά δύο χρόνια νωρίτερα, το 1953, χωρίς επιστημονικές αναφορές. Ασχολήθηκε σε αυτήν, κυρίως με την ανάγκη του πυρηνικού αφοπλισμού και την κατοχύρωση της ειρήνης.
Η φημολογία αυτή ήθελε λοιπόν τον Αϊνστάιν στην καλύτερη περίπτωση να έχει απλά συμβουλευτεί τον Καραθεοδωρή στη διατύπωση πρώτα της Ειδικής και κατόπιν της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας και στη χειρότερη να του έχει υπεξαιρέσει τις μελέτες και τις ανακαλύψεις του. Σαν να ήταν δηλαδή ένας… πονηρός Εβραίος που καπηλεύτηκε το έργο του… αφελούς Ελληνα καθηγητή του.
Το έργο και η επιστημονική αξία του Καραθεοδωρή δεν έχει βεβαίως την παραμικρή ανάγκη από τέτοια αφηγήματα. Οταν τα παραπάνω τέθηκαν πολύ αργότερα υπόψη της κόρης του Δέσποινας, το 2000, εκείνη απάντησε αυθόρμητα: «Ο πατέρας μου είχε μια “επιστημονική φιλία” με τον Αϊνστάιν, που διήρκησε μέχρι τον θάνατό του. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο δεν θα υπήρχε λόγος διατηρήσεως της φιλίας αυτής». Υπάρχει ωστόσο και ένας αστερίσκος: ότι εκ χαρακτήρος ο Καραθεοδωρή απέφευγε να συζητά σε βάθος με την οικογένειά του θέματα που αφορούσαν την επιστημονική του προσπάθεια, ιδίως τη μαθηματική έρευνα. Αρα, το ενδεχόμενο να μη γνώριζε η κόρη του κάποιες εξαιρετικά λεπτές πτυχές της δεν θα ήταν και εντελώς απίθανο.
Η όποια σχέση του Καραθεοδωρή με την Ειδική Θεωρία, που δημοσιεύθηκε το 1905, όταν εκείνος δηλαδή είχε μόλις πάρει το διδακτορικό του και όντας πολύ μακριά από τη Ζυρίχη όπου ζούσε ο Αϊνστάιν, λογικά πρέπει να αποκλειστεί. Επίσης, ο καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Χάρης Βάρβογλης, μελετώντας τα αρχεία του Αϊνστάιν που δημοσιεύτηκαν πριν από λίγα χρόνια από το Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, συμπέρανε πως δεν προέκυπτε άμεση συνεισφορά του Καραθεοδωρή στη διαμόρφωση της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας, αλλά ότι υπήρξε κάποιου είδους εμπλοκή.
Ως προς αυτό, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τρεις από τις δέκα συνολικά επιστολές που αντάλλαξαν οι δύο άνδρες από το φθινόπωρο του 1916, έναν χρόνο μετά τη δημοσίευση της ΓΘΣ. Σε μία από αυτές, ο Αϊνστάιν εξήρε τη συμβολή του Καραθεοδωρή στην αντιμετώπιση κάποιων δυσκολιών που συνάντησε στη διατύπωση της Θεωρίας. Αντίγραφό της βρίσκεται στα αρχεία του Μουσείου Κ. Καραθεοδωρή. Οι επιστολές αυτές επιβεβαιώνουν τη στενή σχέση των δύο ανδρών και την αμοιβαία εκτίμηση που τους διέκρινε.
Πρεσβευτής του Ελληνισμού
Ο Καραθεοδωρή, που γεννήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου του 1873, προερχόταν από μια οικογένεια που διακρινόταν από έντονο πατριωτικό αίσθημα. Πολλά επιφανή μέλη της εργάστηκαν άοκνα, για πολλές δεκαετίες, υπηρετώντας τα συμφέροντα του Ελληνισμού, από διάφορες θέσεις και σε διαφορετικά σημεία του κόσμου.
Ο πατέρας του, Στέφανος Καραθεοδωρή, ήταν νομικός από την Κωνσταντινούπολη με καταγωγή από το Βοσνοχώρι ή Βύσσα της Δυτικής Θράκης. Εργάστηκε ως διπλωμάτης για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αρχικά ως γραμματέας και κατόπιν ως πρεσβευτής του Σουλτάνου στις Βρυξέλλες, την Αγία Πετρούπολη και το Βερολίνο. Η μητέρα του Καραθεοδωρή, Δέσποινα, καταγόταν από τη Χίο και πέθανε όταν ο Κωνσταντίνος ήταν μόλις έξι ετών. Ετσι, ο μικρός Κωνσταντίνος ανατράφηκε από τη γιαγιά του, Ευθαλία Πετροκοκκίνου. Εζησε τα παιδικά του χρόνια στις Βρυξέλλες. Γαλουχήθηκε με τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη. Πριν ακόμη μπει στην εφηβεία μιλούσε ελληνικά, τουρκικά, φλαμανδικά και γερμανικά.
Από το γυμνάσιο είχε ιδιαίτερη κλίση στα Μαθηματικά. Πρώτευσε σε αλλεπάλληλους διαγωνισμούς. Μεταξύ 1891-1895 σπούδασε πολιτικός μηχανικός στη Στρατιωτική Σχολή των Βρυξελλών. Το 1895 επισκέφθηκε στα Χανιά τον θείο του, Αλέξανδρο Στέφανου Καραθεοδωρή, γενικό διοικητή της Κρήτης. Τότε γνωρίστηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Από το 1898 εργάστηκε ως μηχανικός στη βρετανική εταιρεία που κατασκεύαζε το φράγμα του Ασουάν στην Αίγυπτο. Εκεί συνέχισε να μελετά μαθηματικά συγγράμματα, ενώ έκανε και μετρήσεις στην κεντρική είσοδο της πυραμίδας του Χέοπα, τις οποίες και δημοσίευσε.
Η ανατροπή
Τότε συνειδητοποίησε την ακατανίκητη γοητεία και επιρροή που ασκούσαν πάνω του τα Μαθηματικά και ότι αυτό ήταν το αντικείμενο που αναζητούσε το ανήσυχο πνεύμα του. Ετσι το 1900, σοκάροντας τους γύρω του, προχώρησε στη μεγάλη ανατροπή: εγκατέλειψε την καριέρα του μηχανικού και επέστρεψε στη Γερμανία για να σπουδάσει Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και μετέπειτα στου Γκέτινγκεν. Και μετά, αφού στην Ελλάδα δεν τον καταδέχτηκαν, δίδαξε στα κορυφαία γερμανικά πανεπιστήμια της Βόνης, του Ανόβερο, του Μπρεσλάου, του Γκέτινγκεν, του Βερολίνου και τελικά, από το 1924 και μετά, του Μονάχου. Ακόμη δίδαξε για μικρά διαστήματα και σε πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών (Χάρβαρντ, Τέξας, Πρίνστον κ.ά.).
Παράλληλα, δημιούργησε μια εξαιρετική οικογένεια. Το 1908 παντρεύτηκε την 24χρονη Ευφροσύνη, μακρινή του εξαδέλφη, με συγγένεια έβδομου βαθμού. Απέκτησαν δύο παιδιά, τον Στέφανο και τη Δέσποινα. Μιλώντας η τελευταία για τον πατέρα της τον περιέγραψε ως υποδειγματικό οικογενειάρχη, σεμνό, ταπεινό και διακριτικό, χωρίς καμία έπαρση. Που επεδίωκε τη ζωντανή τους μόρφωση μέσα από ταξίδια, ενώ μετά τον εκκλησιασμό της Κυριακής τα πήγαινε σε μουσεία, εκθέσεις και αξιόλογες εκδηλώσεις. Πιστός ο ίδιος στα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη, διαρκώς τους δίδασκε να αγαπούν τη δουλειά, την οικογένεια και πάνω από όλα την Ελλάδα.
Το Ιωνικό Πανεπιστήμιο
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή είχε αστείρευτη διάθεση προσφοράς προς την πατρίδα του και επανειλημμένα έθεσε εαυτόν στη διάθεσή της. Και γνώρισε πλειστάκις απρόσμενη αντίδραση, υπονόμευση και απαξίωση. Κυρίως από την ίδια την πανεπιστημιακή κοινότητα. Αρχικά η ελληνική Πολιτεία τον υποτίμησε. Οντας ήδη αναγνωρισμένος επιστήμονας, περιζήτητος από τα καλύτερα πανεπιστήμια της Γερμανίας για να διδάξει, εκείνος επέλεξε να ζητήσει από την ελληνική κυβέρνηση να τον αξιοποιήσει όπου νόμιζε. Τι του απάντησαν από την Αθήνα; Οτι οι μόνες κενές θέσεις που θα μπορούσε να απασχοληθεί ήταν δασκάλου στην επαρχία.
Παρ’ όλα αυτά και ενώ διέγραφε ήδη μια εντυπωσιακή ακαδημαϊκή καριέρα στη Γερμανία, τον Σεπτέμβριο του 1919 ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος τον συνάντησε στο Παρίσι. Τον έβαλε μπροστά σε μια τεράστια πρόκληση: την προοπτική ίδρυσης ενός δεύτερου πανεπιστημίου στην Ελλάδα. Ο Καραθεοδωρή θεωρούσε ότι αυτό έπρεπε να δημιουργηθεί στη Θεσσαλονίκη. Αλλά ο Βενιζέλος πρόκρινε μια άλλη έδρα για το νέο πανεπιστήμιο της χώρας. Τη Σμύρνη, που στο μεταξύ είχε ήδη απελευθερωθεί. Ετσι, την επόμενη χρονιά κάλεσε τον Καραθεοδωρή να επιστρέψει για να αναλάβει την οργάνωση του Πανεπιστημίου της Σμύρνης. Του Ιωνικού Πανεπιστημίου. Εκείνος, για την Ελλάδα όλα τα ξεχνούσε, ή τα παραμέριζε. Παρότι λοιπόν μεσουρανούσε τότε ως καθηγητής στη Γερμανία, τον Ιούλιο του 1920 παραιτήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και ήρθε στην Ελλάδα.
Δύο μήνες μετά εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στη Σμύρνη. Ο Υπατος Αρμοστής στη Σμύρνη, Αριστείδης Στεργιάδης, άνθρωπος στρυφνός και δύσπιστος, τον υποδέχτηκε με εμφανή επιφύλαξη. «Είσθε πολύ νέος», του είπε σχεδόν απαξιωτικά, όμως η απάντηση του Καραθεοδωρή ήταν αποστομωτική: «Κύριε Αρμοστά, τούτο είναι πράγματι ένα μειονέκτημα. Να είσθε όμως βέβαιος πως θα ελαττούται από ημέρας εις ημέραν».
Ανέλαβε αμέσως δράση. Ζήτησε βοήθεια από τη Γερμανία. Χάρη στις σημαντικές γνωριμίες του πέτυχε να αγοραστούν σπουδαία συγγράμματα που μεταφέρθηκαν στη Σμύρνη. Ηθελε να δημιουργήσει μια βιβλιοθήκη με 20.000 βιβλία, θεωρώντας τη σπονδυλική στήλη του πανεπιστημίου. Παράλληλα, φρόντισε για την αγορά οργάνων Φυσικής, Χημείας και άλλου υλικού. Προσκάλεσε δε για να διδάξουν σημαντικούς Ελληνες καθηγητές της Διασποράς.
Το πανεπιστήμιο θα ξεκινούσε τη λειτουργία του τον Οκτώβριο του 1922. Την πρόλαβαν, έναν μήνα νωρίτερα, τα δραματικά γεγονότα της καταστροφής της Σμύρνης και της εκρίζωσης των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία. Το μέλημά του τότε ήταν πώς να σώσει την οικογένειά του, αλλά και τον εκπαιδευτικό θησαυρό που είχε ήδη συγκεντρωθεί στο πανεπιστήμιο.
Τα κατάφερε. Παρέμεινε στην πόλη σχεδόν μέχρι την τελευταία στιγμή. Για να διασώσει ό,τι περισσότερο μπορούσε. Λίγο πριν μπουν οι Τσέτες στη Σμύρνη, το πλοίο «Νάξος» της Εθνικής Ακτοπλοΐας Ελλάδος παραλάμβανε το υλικό μαζί με τον ίδιο. «Οταν αναχώρησε ο Καραθεοδωρή από τη Σμύρνη ήταν σαν να έφυγε από τη Μικρασία η ενσάρκωση της ελληνικής ευφυίας, της τέχνης και του πολιτισμού», θα εξομολογηθεί αργότερα ο τότε Αμερικανός πρόξενος, Τζορτζ Χόρτον.
Ο,τι διέσωσε, τα μετέφερε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η δωρεά Καραθεοδωρή βρίσκεται στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών του ΕΚΠΑ. Αργότερα θα γράψει με πικρία στη συγγένισσα και στενή του φίλη Πηνελόπη Δέλτα: «Η δράσις μου εις την Σμύρνην θα απέβαινεν καρποφόρος…», εκφράζοντας ουσιαστικά την απογοήτευσή του για τη διάλυση του ονείρου του.
Η σπουδαία μεταρρύθμιση
Πάλι στη διάθεση της πατρίδας, αμέσως μετά, δέχτηκε να αναλάβει θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Ομως, στον ήδη διεθνώς αναγνωρισμένο κορυφαίο μαθηματικό ανατέθηκε η διδασκαλία του μαθήματος Στοιχεία των Μαθηματικών σε πρωτοετείς φοιτητές. Απτό δείγμα μικροψυχίας από τους συναδέλφους του, το οποίο φυσικά τον πίκρανε. Για έναν χρόνο διατέλεσε και καθηγητής Μηχανικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
Οι φοιτητές επηρεασμένοι, τον παρακολουθούσαν με αδιαφορία, ακόμα και με δυσφορία, ενώ συχνά ήταν τα δείγματα έλλειψης σεβασμού απέναντί του. Δεν άντεξε αυτή την απαράδεκτη συμπεριφορά. Στις 24 Φεβρουαρίου 1924 εγκατέλειψε και την Ελλάδα για να διαδεχθεί στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου τον περίφημο καθηγητή Λίντεμαν.
Παρά ταύτα, όταν για τρίτη φορά, το 1929, ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον κάλεσε πάλι να προσφέρει στην Ελλάδα, δεν διανοήθηκε να αρνηθεί. Του ανέθεσε τη μεταρρύθμιση της λειτουργίας της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Ανέλαβε προς τούτο, τη θέση του κυβερνητικού επιτρόπου στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης για την οργάνωσή τους. Εφτιαξε έναν κανονισμό, που αποτέλεσε τον πυρήνα του βασικού πλαισίου λειτουργίας των ελληνικών πανεπιστημίων (Ν.5343/1932) για τα επόμενα 50 χρόνια, έως το 1982.
Κι όμως, η επίσημη Ελλάδα που με τόσο ενθουσιασμό τον προσκάλεσε, με πρωτοφανή απογοητευτικό και προσβλητικό τρόπο τον έστειλε στην έξοδο. Με έγγραφο που έφερε την υπογραφή… γραμματέως γ΄ τάξης, η κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου τον έπαυσε από τη θέση, στις 26 Ιουλίου 1932. Επέστρεψε στο Μόναχο και το 1938 αποχώρησε λόγω ορίου ηλικίας.
Ιδεολογία, πολιτική και έργο
Ο Καραθεοδωρή είχε μια εξαιρετικά έντονη πολιτική εμπλοκή, που ταυτίστηκε με τις περιόδους διακυβέρνησης του Βενιζέλου, που του ανέθεσε τα δύο προαναφερθέντα τεράστια εγχειρήματα. Με την κατάρρευση ωστόσο του μετώπου, το 1922, δεν ανετράπη μόνο το σχέδιο για το Ιωνικό Πανεπιστήμιο. Κατέρρευσε και η ιδεολογική αντίληψη του Καραθεοδωρή σχετικά με το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας και της δυνατότητάς της να μεταλαμπαδεύσει τον πολιτισμό της στην Ανατολή. Ηθελε να αποδείξει ότι γι’ αυτό η Ελλάδα πήγε στη Μικρά Ασία και όχι για να κατακτήσει και να καταδυναστεύσει ξένους λαούς. Γι’ αυτό, ως έμβλημα του πανεπιστημίου, είχε διαλέξει το χαρακτηριστικό «Φως εξ Ανατολών…».
Ως πανεπιστημιακός δάσκαλος ήταν εξαιρετικά δημοφιλής στους φοιτητές του, καθώς ήξερε να συνδυάζει τέλεια την αγάπη με την παιδαγωγική αυστηρότητα. Τον ονόμαζαν χαϊδευτικά «Κάρα».
Οι έρευνες του Καραθεοδωρή συνθέτουν ένα τεράστιο και πολύπλευρο έργο, το οποίο τον κατατάσσει μεταξύ των μεγαλύτερων μαθηματικών. Συλλέχθηκε επιμελώς από τον γιο του, Στέφανο, και εκδόθηκε στα γερμανικά το 1957. Η δε κόρη του, Δέσποινα Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου, επιμελήθηκε την έκδοση της βιογραφίας του στα ελληνικά.
Καταπιάστηκε με όλους σχεδόν τους κλάδους των Μαθηματικών: θεωρία πραγματικών συναρτήσεων, θεωρία μιγαδικών συναρτήσεων, διαφορικές εξισώσεις, θεωρία συνόλων και διαφορική γεωμετρία, σύμμορφες απεικονίσεις κ.ά.
Η συμβολή του στη Θεωρητική Φυσική ήταν ουσιαστική με τη μαθηματική θεμελίωση τομέων της όπως η Θερμοδυναμική, η Γεωμετρική Οπτική, η Μηχανική, αλλά και η Σχετικότητα. Υψιστο τίτλο αναγνώρισης της προσφοράς του αποτελεί ο δεύτερος νόμος της Θερμοδυναμικής, τον οποίο διατύπωσε και φέρει πλέον το όνομά του. Το έργο του καταχωρήθηκε με φωτεινά γράμματα στην παγκόσμια ιστορία της μαθηματικής έρευνας.
Μια άλλη σπουδαία μελέτη του ήταν αυτή για τους κίονες του Παρθενώνα υπό τον τίτλο «Περί των καμπυλών του στυλοβάτου του Παρθενώνα και περί της αποστάσεως των κιόνων αυτών». Ανακάλυψε ότι οι μπροστινοί κίονες του Παρθενώνα έχουν τόξα από κύκλους με ακτίνα πέντε χιλιομέτρων, ενώ οι πίσω κίονες έχουν ακτίνα δέκα χιλιόμετρα, με αποτέλεσμα να μοιράζεται καλύτερα το βάρος πάνω στον κάθε κίονα.
Συλλεκτική έκδοση
Η Ακαδημία Αθηνών τον έκανε μέλος της το 1929. Επρεπε να περάσουν σχεδόν 100 χρόνια για κάτι παραπάνω από την ελληνική Πολιτεία. Μόλις το 2023, με αφορμή τα 150 χρόνια από τη γέννησή του, σε ένδειξη μνήμης και τιμής στο έργο του, η Τράπεζα της Ελλάδος προχώρησε στην έκδοση συλλεκτικού νομίσματος των 2 ευρώ με τη φιγούρα του κορυφαίου μαθηματικού. Αρκετά νωρίτερα, στην Κομοτηνή, ο Σύνδεσμος Φίλων του άοκνου επιστήμονα, με τη συνδρομή του δήμου, ίδρυσε το Μουσείο Καραθεοδωρή, όπου εκτίθενται βιβλία, χειρόγραφες επιστολές από και προς τον Αϊνστάιν και άλλους επιφανείς καθηγητές, αυθεντικά έγγραφα, φωτογραφίες της οικογένειας Καραθεοδωρή κ.ά.
Η ελληνική Πολιτεία τίμησε μετά θάνατον τον σπουδαίο μαθηματικό δίνοντας τη μορφή του σε αναμνηστικό γραμματόσημο και νόμισμα των δύο ευρώ
Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης έδωσε το όνομά του στο κτίριο της διοίκησης, ενώ ανδριάντες του έχουν στηθεί στην Κομοτηνή και στο Περιστέρι Αττικής. Η προτομή του ανεγέρθηκε στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Το Γυμνάσιο Παλαιού Ψυχικού, το 4ο Λύκειο Γαλατσίου, το 30ό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης και το Ελληνικό Λύκειο Μονάχου φέρουν το όνομά του.
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής ουδέποτε αποδέχτηκε τον ναζισμό. Προτίμησε όμως να παραμείνει στο Μόναχο, κάνοντας ουσιαστικά λευκή απεργία. Μέχρι το τέλος της ζωής του δεν σταμάτησε να μελετά και να ασχολείται με τη μεγάλη του αγάπη, τα Μαθηματικά. Τον τάφο του κοσμεί ένας ιωνικός κίονας… Ο σοφός Ελλην του Μονάχου…
Πηγή: https://www.protothema.gr
