«Η κατανόηση και η αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος είναι κρίσιμες παράμετροι για την διασφάλιση της βιωσιμότητας και της ευημερίας των τοπικών κοινωνιών.»
Ο πληθυσμός στην Ελλάδα μειώνεται και γερνά.
Το δημογραφικό πρόβλημα μοιάζει με ωρολογιακή βόμβα και βρίσκεται στην πρώτη θέση των μακροχρόνιων απειλών. Είναι ξεκάθαρο πλέον, πως η γήρανση του πληθυσμού θα είναι μία από τις κυρίαρχες επιρροές στη δομή των δυτικών κοινωνιών και οικονομιών στις επόμενες δεκαετίες.
Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι και η πραγματικότητα σκληρή για την Ελλάδα, που μικραίνει πληθυσμιακά, γερνά και ερημώνει η ύπαιθρός της. Το γεγονός αυτό, πέραν όλων των άλλων, έχει ξεκινήσει να δημιουργεί οικονομικά, κοινωνικά και διαχειριστικά προβλήματα σε όλες τις βαθμίδες της Δημόσιας Διοίκησης.
Στην Τοπική Αυτοδιοίκηση οι επιπτώσεις φαίνεται να είναι ιδιαίτερα σημαντικές, αφενός μεν γιατί μεγάλο μέρος των αρμοδιοτήτων της αφορούν κοινωνικές υπηρεσίες προς τα παιδιά και την τρίτη ηλικία, αφετέρου δε γιατί οι δημογραφικές αλλαγές δεν έχουν ενιαία χωρική έκφραση.Οι επιπτώσεις αυτού του ζητήματος μπορούν να είναι εκτεταμένες και μακροπρόθεσμες και αποτελούν κρίσιμο παράγοντα για την ανάπτυξη και την βιωσιμότητα του Δήμου Αλεξανδρούπολης, αλλά και της ευρύτερης περιοχής.
Είναι αντικειμενική παραδοχή ότι η δημογραφική μείωση είναι αποτέλεσμα κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων, στους οποίους, θεσμικά, η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει πολύ περιορισμένα περιθώρια και αρμοδιότητες να παρέμβει και να τους προσδιορίσει. Όπως, επίσης, και το αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων – θανάτων, που έχει παγιωθεί από το 2010, δεν μπορεί να ανατραπεί σε μία ημέρα.
Ωστόσο, οι δημογραφικές αλλαγές επηρεάζουν άμεσα την τοπική ανάπτυξη. Το δημογραφικό πρόβλημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την πρωτοβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση δηλαδή τους Δήμους, καθώς επηρεάζει πολλούς τομείς της τοπικής κοινωνίας και οικονομίας.
Σύμφωνα με την μελέτη του ΙΟΒΕ το 2022, το ΑΕΠ της χώρας το 2100 αναμένεται να έχει μειωθεί κατά €58 δισεκ. (31%) σε σχέση με το 2019, η απασχόληση κατά 2,1 εκατομμύρια άτομα (48%), τα δημοσιονομικά έσοδα κατά €14 δισεκ. (19%) και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά περίπου €1.740 (10%), πάντα σε σταθερές τιμές του 2019. Επίσης, σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα του ΙΟΒΕ, τα δημόσια έσοδα αναμένεται να μειωθούν, με συνέπειες τόσο στα ίδια έσοδα των Δήμων όσο και στις κρατικές επιχορηγήσεις προς αυτούς. Παράλληλα, αστικές και πολεοδομικές υποδομές υπάρχει κίνδυνος να απαξιωθούν και μεγάλο κομμάτι του οικιστικού αποθέματος να αλλάξει χρήση ή να παραμείνει κενό. Ενδεικτικό παράδειγμα, η μείωση των μαθητών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με συνέπεια το κλείσιμο σχολικών μονάδων και την ανάγκη συντήρησης των αντίστοιχων κτιρίων. ( Να υπενθυμίσω ότι η συντήρηση και επισκευή των σχολικών κτιρίων αποτελεί αρμοδιότητα των Δήμων).
Επιπλέον, το δημογραφικό πρόβλημα έχει κοινωνικές επιπτώσεις που επηρεάζουν την κοινωνική συνοχή και την ποιότητα ζωής. Η αύξηση των ηλικιωμένων κατοίκων αυξάνει την ανάγκη για υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας, δημιουργώντας επιπλέον πίεση στους δημοτικούς πόρους, ενώ παράλληλα η μείωση των νέων και των οικογενειών μπορεί να οδηγήσει σε ερήμωση των κοινοτήτων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προτείνει επτά στρατηγικές που εστιάζουν στη βιώσιμη τοπική ανάπτυξη και τη βελτίωση της απασχόλησης, ενόψει των σεναρίων δημογραφικής αλλαγής.
Η 7η κατά σειρά στρατηγική αφορά την Τοπική Αυτοδιοίκηση και συγκεκριμένα:
« Διασφάλιση των δημόσιων οικονομικών των ΟΤΑ. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά:
i) τις αυξανόμενες ανάγκες της γηράσκουσας κοινωνίας, που αναμένεται να προκαλέσει μεγαλύτερη ζήτηση για κοινωνικές υπηρεσίες, πρωτοβάθμια υγεία και προληπτική ιατρική και μακροχρόνια περίθαλψη
ii) παροχή και συντήρηση υφιστάμενων και νέων υποδομών συρρικνούμενων κοινοτήτων.»
Σε όλες αυτές τις πολιτικές, οι Δήμοι έχουν να παίξουν ένα κρίσιμο και θεμελιώδη ρόλο. Οι στρατηγικές αυτές σε κάθε χώρα, σε κάθε Περιφέρεια, σε κάθε Δήμο παίρνουν διαφορετικά χαρακτηριστικά.
Σε ότι αφορά τον Δήμο Αλεξανδρούπολης, το δημογραφικό πρόβλημα είναι ένα ζήτημα που θα πρέπει να απασχολήσει την τοπική κοινωνία. Τα τελευταία χρόνια, ο δήμος έχει βιώσει μια σταδιακή μείωση του πληθυσμού του με χωρικά χαρακτηριστικά, κάτι που αντανακλά τις ευρύτερες τάσεις που παρατηρούνται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Η μείωση του αριθμού των νέων οικογενειών και η γήρανση του πληθυσμού έχουν συμβάλει στη συρρίκνωση της τοπικής κοινωνίας. Η οικονομική αβεβαιότητα, η έλλειψη ευκαιριών εργασίας και η μετακίνηση των νέων προς μεγαλύτερες πόλεις ή το εξωτερικό για καλύτερες προοπτικές, είναι μερικοί από τους βασικούς παράγοντες που ενισχύουν το πρόβλημα. Είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και να προωθηθούν πολιτικές που ενθαρρύνουν τη διαμονή και την εγκατάσταση νέων οικογενειών στην περιοχή. Επιπλέον, η βελτίωση των υποδομών και των υπηρεσιών, όπως η υγεία και η εκπαίδευση, μπορεί να συμβάλει στην αναστροφή της αρνητικής δημογραφικής τάσης.
Ο Δήμος Αλεξανδρούπολης για να καταστεί βιώσιμος και λειτουργικός, πρέπει να βγει από το τέλμα της εσωστρέφειας. Για να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις, πρέπει να τολμήσει με δράσεις δυναμικές και πολυποίκιλες. Να χαράξει νέους και πρωτοποριακούς δρόμους, με όραμα, σχεδιασμό και προγραμματισμό. Μέσω της ενίσχυσης της τοπικής οικονομίας και της προώθησης ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρήσεων, ο Δήμος Αλεξανδρούπολης μπορεί και οφείλει να προσπαθήσει να ανακόψει τη μείωση του πληθυσμού του και να εξασφαλίσει μια βιώσιμη και ευημερούσα κοινότητα για το μέλλον.
Συμπερασματικά, χωρίς την άμεση εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων, που προϋποθέτουν ευρεία συνεργασία και συντονισμό μεταξύ διαφορετικών τομέων πολιτικής, οι δημογραφικές εξελίξεις θέτουν σε κίνδυνο την οποιαδήποτε αναπτυξιακή προοπτική και κοινωνική συνοχή. Ωστόσο, θα πρέπει να επισημανθεί ότι την δημογραφική εξέλιξη επηρεάζουν όχι μόνο οι κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες αλλά και οι πολιτικές αποφάσεις μιας περιόδου όπως αυτή που διανύουμε, που αναφέρονται στα δημογραφικά πράγματα και επηρεάζουν τα δημογραφικά μεγέθη σε επόμενες περιόδους.
Δεν είναι τυχαίο αυτό που λέγεται ότι οι δημογραφικές αλλαγές καλούν τους Δήμους να επανεφεύρουν τον εαυτό τους
(Pekka Valkama & Lasse Oulasvirta 2021).
Βάση δεδομένων https://ec.europa.eu/eurostat/web/main/data/database
