Το Τριώδιο είναι μια κινητή αλλά συγκεκριμένη χρονική περίοδος στον Χριστιανικό ημερολόγιο, από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι την ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου, μια μέρα πριν από την Κυριακή του Πάσχα. Η διάρκειά του διαφέρει κάθε χρόνο, ανάλογα με την ημερομηνία του Πάσχα.
Για το 2024, το Τριώδιο είναι από τις 25 Φεβρουαρίου μέχρι τις 04 Μαΐου, συνολικά 10 εβδομάδες. Κατά τη διάρκειά του συμπεριλαμβάνονται πολλές γιορτές και εορταστικές ημέρες, όπως η Τσικνοπέμπτη, η Κυριακή της Αποκριάς, η Καθαρά Δευτέρα, η Μεγάλη Σαρακοστή, η Κυριακή των Βαΐων και η Μεγάλη Εβδομάδα.
Κατά τη διάρκεια του Τριωδίου, οι διατροφικές συνήθειες αλλάζουν σύμφωνα με τα χριστιανικά έθιμα.
Παραδείγματος χάριν, η Σαρακοστή είναι περίοδος νηστείας, η Τσικνοπέμπτη είναι η ημέρα της κρεατοφαγίας, ενώ η Κυριακή της Αποκριάς σηματοδοτεί την τελευταία μέρα κατανάλωσης κρέατος. Κατά την Κυριακή των Βαΐων, συνήθως το τραπέζι φιλοξενεί ψάρια και θαλασσινά, σύμφωνα με την εορταστική παράδοση.
Η Κυριακή του Τελώνη και Φαρισαίου υπογραμμίζει τη σημασία της ταπεινότητας, ενώ η Κυριακή του Ασώτου επικεντρώνεται στη μετάνοια και τη συγχώρεση. Η τρίτη Κυριακή, γνωστή ως Κυριακή της Απόκρεω, αναφέρεται στη Δευτέρα Παρουσία και στην αγάπη, ενώ είναι επίσης η τελευταία ημέρα που επιτρέπεται η κατανάλωση κρέατος.
Η Κυριακή της Τυροφάγου προτρέπει τους πιστούς να νηστεύουν, να συγχωρούν και να ζουν ενάρετα.
Ακολουθεί η Καθαρά Δευτέρα, που σηματοδοτεί την έναρξη της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Κατά τη διάρκειά της, οι πιστοί προετοιμάζονται με νηστεία, προσευχή και περισυλλογή για την Ανάσταση του Κυρίου. Ακολουθούν η Τσικνοπέμπτη στις 7 Μαρτίου και η Κυριακή της Αποκριάς στις 17 Μαρτίου. Τέλος, η Καθαρά Δευτέρα πέφτει φέτος στις 18 Μαρτίου.
Ολόκληρη η λατρεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας είναι οργανωμένη γύρω από το Πάσχα, που είναι το Τέλος μιας μακράς περιόδου πριν από την Ανάσταση (Τριώδιο και Σαρακοστή) και η Αρχή μιας άλλης περιόδου, πριν από την ημέρα της Πεντηκοστής.
Πολύ πριν αρχίσει η Σαρακοστή η Εκκλησία μας αναγγέλλει ότι πλησιάζει και μας καλεί να μπούμε στην περίοδο της προετοιμασίας γι’ αυτήν. Οι τρεις πρώτες εβδομάδες του Τριωδίου θεωρούνται προπαρασκευαστικές για το Στάδιο της Μ. Σαρακοστής.
Τριώδιο ονομάζεται η περίοδος που ξεκινά την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και τελειώνει το Μεγάλο Σάββατο. Την ονομασία της την έχει πάρει από το ομώνυμο εκκλησιαστικό βιβλίο, που επίσης καλείται Τριώδιο και περιλαμβάνει τους ύμνους που ψάλλονται στις εκκλησίες τη συγκεκριμένη περίοδο.
Οι ύμνοι αυτοί έχουν τρεις ωδές, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους ύμνους της εκκλησίας μας , που έχουν εννέα ωδές. Γι’ αυτό και η συγκεκριμένη περίοδος ονομάστηκε Τριώδιο. Τις τρεις πρώτες εβδομάδες του Τριωδίου, οι χριστιανοί ετοιμάζονται για τη μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής. Κάθε Κυριακή αυτών των εβδομάδων έχει τη δική της σημειολογία:
Η πρώτη, η Κυριακή του Τελώνη και Φαρισαίου προτρέπει τους χριστιανούς να είναι ταπεινοί, όπως ο Τελώνης, και να αποφεύγουν την υπερηφάνεια και έπαρση του Φαρισαίου.
Η δεύτερη, η Κυριακή του Ασώτου, διδάσκει την αξία της μετάνοιας και το μεγαλείο της συγχώρησης. Όλοι καλούμαστε να μιμηθούμε την μετάνοια του Ασώτου και να ζητούμε ταπεινά συγχώρεση από αυτούς τους οποίους βλάψαμε.
Το Σάββατο πριν από την τρίτη Κυριακή ονομάζεται Ψυχοσάββατο ή Σάββατο των Ψυχών. Καθιερώθηκε από την Εκκλησία ως ημέρα που προσευχόμαστε και προσφέρουμε κόλλυβα για όλους αυτούς που για διάφορους λόγους δεν μνημονεύονται στα μνημόσυνα, όπως είναι οι άνθρωποι που δεν έχουν συγγενείς για να τους κάνουν μνημόσυνα. Παρόλο που κάθε Σάββατο είναι αφιερωμένο από την Εκκλησία μας στους θανόντες , το Ψυχοσάββατο έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί η επόμενη Κυριακή είναι η Κυριακή της Απόκρεω, η οποία αναφέρεται στη Δευτέρα Παρουσία και στη μέλλουσα Κρίση κι έτσι παρακαλούμε το Θεό από την προηγούμενη να αναπαύσει τις ψυχές των κοιμηθέντων.
Η τρίτη, η Κυριακή της Απόκρεω, όπως αναφέραμε προηγουμένως, αναφέρεται στη Δευτέρα Παρουσία και στην κρίση που θα πραγματοποιηθεί τότε, καθώς και στη χριστιανική Αγάπη. Ονομάζεται έτσι, γιατί είναι η τελευταία ημέρα που οι χριστιανοί επιτρέπεται να φάνε κρέας. Η εβδομάδα που ξεκινά ονομάζεται και εβδομάδα της Τυρινής, γιατί επιτρέπεται η βρώση τυροκομικών προϊόντων, αυγών και ψαριών.
Η τέταρτη, η Κυριακή της Τυροφάγου, αναφέρεται στην εξορία των πρωτοπλάστων από τον Παράδεισο. Το ευαγγέλιο της ημέρας παροτρύνει τους πιστούς να νηστεύουν χωρίς αυτοπροβολή, να συγχωρούν όσους τους έχουν βλάψει και να διάγουν βίο ενάρετο και ελεήμονα. Ο εσπερινός της Τυροφάγου ονομάζεται εσπερινός της συγγνώμης ή της συγχώρησης, διότι πλησιάζουμε τον ιερέα και ο ένας τον άλλο, ζητώντας συγχώρεση για τις αμαρτίες μας. Στο τέλος του εσπερινού ο ιερέας διαβάζει την προσευχή του οσίου Εφραίμ:
«Κύριε καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργίας, φιλαρχίας, καί ἀργολογίας μη μοι δως.
Πνεῦμα δέ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονής καί ἀγάπης χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ.
Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁράν τά ἐμά πταίσματα, καί μή κατακρίνειν τόν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητός εἶ εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν».
Ακολουθεί η Καθαρά Δευτέρα, όπου με αυτήν ξεκινά η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Περίοδος νηστείας, προσευχής, περισυλλογής, που μας προετοιμάζει για τη Μεγάλη Εβδομάδα και την Ανάσταση του Κυρίου. Μας θυμίζει την σαρανταήμερη νηστεία που έκανε ο Χριστός στην έρημο.
Η Εκκλησία μας ονομάζει την περίοδο της Μ. Σαρακοστής Στάδιο των αρετών. Καλό στάδιο, λοιπόν και καλό αγώνα για όλους.
