Κάθε μορφή ασθένειας προκαλεί στον άνθρωπο ένα αίσθημα φόβου.
Ο ασθενής διέρχεται πολλά ψυχολογικά στάδια προκειμένου να αποδεχτεί την πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που ποτέ, εκ των πραγμάτων, δεν είναι καλή. Καλείται, λοιπόν (όταν αναφερόμαστε σε χρόνιες παθήσεις, ΣΔ, αιμοκάθαρση κτλ ) να αποδεχτεί ένα νέο τρόπο ζωής, μια καθημερινότητα διαφορετική από αυτή που ήξερε μέχρι σήμερα και να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα που απαιτούνται για την αντιμετώπιση της νόσου.
Δυσκολότερα είναι όταν καλείται να αποδεχτεί τον επικείμενο θάνατό του.
Είναι δικαίωμα του ασθενή να ξέρει την αλήθεια όπως και υποχρέωση του γιατρού να πει την αλήθεια στον άρρωστο.
Όταν η ασθένεια είναι ιάσιμη το πρόβλημα δεν είναι μεγάλο ούτε για τον άρρωστο αλλά ούτε και για τον γιατρό.
Πρόβλημα υπάρχει όταν η ασθένεια είναι χρόνια. Η αλλαγή του τρόπου ζωής του και η προσαρμογή στα νέα δεδομένα για τον ασθενή και το οικογενειακό του περιβάλλον είναι κάτι επιβεβλημένο.
Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα είναι η διαχείριση του ανίατου, η διαχείριση του επικείμενου θανάτου. Ο ασθενής καλείται να αποδεχτεί την ημερομηνία λήξης της ζωής του.
Πρέπει λοιπόν ο γιατρός να πει την αλήθεια στον άρρωστο»???
Νομοθετικά πουθενά δεν είναι σαφές ποια πρέπει να είναι η θέση του γιατρού πάνω σε αυτό το θέμα και κανένας δεν υποχρεώνει γραπτά τον γιατρό για οτιδήποτε. Στον κώδικα ιατρικού δικαίου και δεοντολογίας δεν αναφέρεται ξεκάθαρα ποια η στάση του γιατρού σε σχέση με την αλήθεια στον άρρωστο.
Οι επιλογές, λοιπόν του γιατρού, είναι τρεις:
1.Ο γιατρός να πει την αλήθεια χωρίς να κρύψει τίποτα.
2.Ο γιατρός να μην πει τίποτα και να αποκρύψει την πραγματική νόσο του ασθενή.
3.Η ενημέρωση του ασθενή πρέπει να είναι εξατομικευμένη για κάθε περίπτωση.
Οι απόψεις ακόμα και σήμερα εξακολουθούν να διίστανται.
Όχι την αλήθεια:
Αποφυγή του φόβου, της αγωνίας και της κατάθλιψης που καταβάλει τον άρρωστο.
Πολλοί είναι οι άρρωστοι που δεν μπορούν να διαχειριστούν την πάθησή τους. Άτομα τα οποία έχουν αναπτύξει μια έντονη ψυχική διαταραχή (μελαγχολία) ή άτομα τα οποία δεν έχουν την κατάλληλη ιατρική και ψυχολογική υποστήριξη είναι επιρρεπή και έχουν την τάση προς την αυτοκτονία. Δεν είναι λίγα τα περιστατικά αυτοκτονίας. Ακόμα και μέσα στο νοσοκομείο με την ανακοίνωση της ασθένειας και την συνειδητοποίηση της από τον ασθενή τον οδηγεί σε πράξη αυτοχειρίας. Άλλες φορές αυτόχειρες βρίσκονται στο σπίτι και αφήνουν σημειώματα ότι δεν θέλουν να είναι βάρος στην οικογένεια τους και για αυτό αυτοκτονούν.
Άτομα τα οποία είχαν ανάγκη να ελέγχουν τους άλλους όπως και το κάθε τι στη ζωή τους όπως και τα άτομα τα οποία έχουν κουραστεί από μακροχρόνιες θεραπείες (αιμοκάθαρση, αναμονή μεταμόσχευσης κτλ) είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στη λεγόμενη «παθητική αυτοκτονία» δηλαδή την παραμέληση της ιατροφαρμακευτικής αγωγής τους και στην έμμεση πρόκληση του θανάτου τους.
Η απόκρυψη της αλήθειας δεν είναι μια πράξη ανθρωπισμού και συμπάθειας, είναι μια κυνική στάση που βγάζει τον γιατρό από την δύσκολη θέση της ενημέρωσης και της ψυχολογικής αντιμετώπισης του αρρώστου.
Ναι στην αλήθεια:
Μαθαίνοντας ο άρρωστος για την ασθένειά του δεν πέφτει θύμα τσαρλατάνων.
Δύναται να αποφασίσει μόνος του, όσο του επιτρέπεται, για την θεραπευτική αγωγή που θα ακολουθήσει, γνωρίζοντας και τις πιθανές παρενέργειες.
Δύναται να επιλύσει θέματα κοινωνικής φύσεως όπως οικογενειακά, κληρονομικά κτλ.
Λέγοντας την αλήθεια στον άρρωστο δένεται ακόμα περισσότερο η σχέση γιατρού ασθενή. Το αίσθημα εμπιστοσύνης είναι μεγαλύτερο και ο άρρωστος δεν χρειάζεται να τρέχει από τον έναν γιατρό στον άλλον.
Μελέτες σε αρρώστους στους οποίους έχει ανακοινωθεί ότι πάσχουν από ανίατη ασθένεια έδειξαν ότι διέρχονται από τα εξής στάδια:
Πρώτο στάδιο:
Ο άρρωστος πιστεύει ότι έχει γίνει λάθος ζητά την βοήθεια και τη γνώμη άλλων γιατρών. Καταλαμβάνεται από άγχος.
Δεύτερο στάδιο:
Ο ασθενής καταλαμβάνεται από θυμό. Αυξάνεται το άγχος του και τον εκδηλώνει με θυμό ενάντια στο θεό και της τύχης του.
Τρίτο στάδιο:
Αποδοχή της αλήθειας. Προσπαθεί να κερδίσει χρόνο. Υπόσχεται ότι θα κόψει όλες τις καταχρήσεις.
Τέταρτο στάδιο:
Χαρακτηρίζεται από κατάθλιψη. Ο άρρωστος δείχνει ηρωισμό και έχει μεγάλη σημασία να του δοθεί η ευκαιρία να μιλήσει για το θάνατό του. Είναι ίσως και το κρισιμότερο στάδιο στο οποίο ο ασθενής μπορεί να προβεί σε πράξη αυτοχειρίας.
Πέμπτο στάδιο:
Στάδιο της αποδοχής. Δείχνει ηρεμία και περιμένει στωικά την ώρα θανάτου του βιώνοντας την σαν φυσιολογική συνέχεια της ζωής.
Εξατομικευμένη πληροφόρηση:
Οι επιλογές του γιατρού πρέπει να είναι ώριμες, βασισμένες στη λογική και την ηθική και να αποβλέπουν πάντα στο συμφέρον του ασθενούς. Ο καλύτερος, για πολλούς, τρόπος αντιμετώπισης είναι η εξατομικευμένη πληροφόρηση. Η ψυχοσύνθεση και ο χαρακτήρας του ασθενούς παίζουν πρωτεύοντα ρόλο. Ο τρόπος αντίδρασης καθενός σε μια τέτοια είδηση ποικίλλει. Τα αποθέματα θάρρους και οι δυνάμεις που διαθέτει, η παιδεία που έλαβε, η ιδιοσυγκρασία και οι εμπειρίες της ζωής του είναι παράγοντες που καθορίζουν την στάση του γιατρού σε σχέση με την ανακοίνωση της δυσάρεστης για τον ασθενή είδησης.
Στην σημερινή πραγματικότητα είναι δύσκολο να καταστεί αυτό εφικτό. Ο ασθενής δεν έχει πάντα την ψυχολογική βοήθεια που του χρειάζεται και πρέπει μόνος του να ανταπεξέλθει στο θέμα της υγείας του.
Τα περισσότερα επιχειρήματα συνηγορούν υπέρ της αλήθειας στον άρρωστο. Η αποφυγή της χρήσης όρων όπως «καρκίνος» «θάνατος» «χημειοθεραπεία» πρέπει να αποφεύγονται. Επίσης πρέπει να αποφεύγεται η πρόβλεψη σχετικά με το προσδόκιμο επιβίωσης. Όλα αυτά οδηγούν στη μεγαλύτερη ακόμα ψυχική φόρτιση του αρρώστου.
Αντίθετα οφείλει ο γιατρός να διαβεβαιώσει τον άρρωστο ότι θα κάνει ότι είναι ανθρώπινος δυνατό για την καλύτερη θεραπεία και την μέγιστη βοήθεια. Η σωστή πληροφόρηση του αρρώστου από μέρους του γιατρού όσο και η παροχή ενημερωτικών εντύπων, βιβλίων, ταινίες κτλ έχουν αποδειχτεί ότι συμβάλλουν σημαντικά στη μείωση του άγχους και άρα της ψυχικής φόρτισης του αρρώστου.
Η σωστή σχέση επικοινωνίας μεταξύ αρρώστου και γιατρού είναι ο ακρογωνιαίος λίθος αλλά και ο καθοριστικός παράγοντας για την ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς που πάσχει από ανίατη ασθένεια.
Ενημερωμένοι ασθενείς έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο χρόνο επιβίωσης σε σχέση με ασθενείς οι οποίοι είχαν άγνοια της ασθένειάς τους.
Ο γιατρός οφείλει να πει την αλήθεια στον άρρωστο με τέτοιο τρόπο ώστε να μην καταρρεύσει ψυχολογικά αλλά αντίθετα να νιώσει τον γιατρό σαν αυτόν που μπορεί πραγματικά να του παρασταθεί και να του παράσχει κάθε δυνατή βοήθεια.
Παύλος Παυλίδης
Επίκ. Καθηγητής Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας Δ.Π.Θ
