Η προφορική ιστορία είναι ο πραγματικά ΄΄ζωντανός’’ κλάδος της ιστορίας. Δεν περιορίζεται αποκλειστικά στον γεγονοτολογικό χαρακτήρα που εξ ορισμού έχει η ιστορία, αλλά τον συμπληρώνει με το πώς αυτή βιώθηκε και όχι μόνο με το τι βιώθηκε (ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ., 2012).
Οι προφορικές μαρτυρίες στη διαδικασία της ιστορικής έρευνας, αναδεικνύουν όψεις μίας λαϊκής κουλτούρας, που διαποτίζει ορισμένα δημοφιλή αθλήματα, όπως του ποδοσφαίρου. Οι ΄΄φωνές από το παρελθόν΄΄ για την ταυτότητα ενός αθλητικού σωματείου αναδεικνύουν εναλλακτικούς τρόπους πρόσληψης της ιστορίας του συλλόγου που έρχεται από τα κάτω εισάγοντας την σκοπιά του δρώντος υποκειμένου. Επιτρέπουν την διείσδυση στους πολύπλοκους νοηματικούς κόσμους μίας ιδιαίτερης πολιτισμικής κοινότητας, που δημιουργεί, αναπλάθει και αναπαράγει με τον δικό της τρόπο την ταυτότητά της (Ζαϊμάκης 2010).
Οι προφορικές μαρτυρίες δίνουν προτεραιότητα στον αφηγηματικό λόγο και τύπο, συνδυάζοντας άρρηκτα αυτόν με την βιογραφία και την ιστορία, την ατομική εμπειρία και τις δομικές αλλαγές που παρουσιάζει ο αθλητισμός και τα σπορ σε κάθε χρονική περίοδο. Οιμαρτυρίες αυτές στην ιστορική έρευνα υπερβαίνουν τον συμπληρωματικό χαρακτήρα, ταυτίζονται με τη δυνατότητα να δίνουν σε ανθρώπους από διαφορετικά κοινωνικο-οικονομικά και πολιτισμικά στρώματα, «γνωστούς» και «αγνώστους», κάποιες φορές, άτομα των οποίων η ζωή και ο λόγος δεν καταγράφετε στην επίσημη ιστορία, να αποκτήσουν φωνή και λόγο, συμβάλλοντας έτσι ως ιστορικά υποκείμενα με τις μαρτυρίες τους στη δημιουργία ενός πιο πολύπλευρου, αντικειμενικού και αξιόπιστου πλαισίου ιστορικής αθλητικής έρευνας. Η χρήση της προφορικής μαρτυρίας συμβάλλει σε μια εναλλακτική ανάγνωση του αντικειμένου μελέτης από τα κάτω, προεκτείνει και εμβαθύνει την κατανόηση του αντικειμένου μελέτης (ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ., 2012) .
Οι προφορικές μαρτυρίες στην ιστορική έρευνα του αθλητισμού συνδεόμενες με την τοπική ιστορία συμβάλλουν στην καλύτερη αξιοποίηση των ιστορικών αρχείων, δίνοντας επιπλέον τη δυνατότητα μιας προσωποκεντρικής προσέγγισης, επιβεβαιώνοντας πως ο καθένας μπορεί να έχει μια θέση και ένα ρόλο ως ιστορικό υποκείμενο στην ιστορική έρευνα στο χώρο του αθλητισμού και των σπορ. Το υλικό που προκύπτει από τις προφορικές μαρτυρίες αποτελεί μια ξεχωριστή σειρά ντοκουμέντων, αποδείξεων ζωής, τα οποία σε συνδυασμό με τις πρωτογενείς – γραπτές πηγές- δίνουν την δυνατότητα μίας πιο αξιόπιστης, αλληλοσυμπληρούμενης και αποκαλυπτικής προσέγγισης, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους της αθλητικής ιστορίας (στο ίδιο).
Μια ξεχωριστή εμπειρία αποτέλεσε για τον γράφοντα η συνάντησή του με τον παλαίμαχο αθλητή ποδοσφαίρου Κυριακίδη Κώστα ( ΄΄γέρος΄΄) στην Αλεξανδρούπολη, στο πλαίσιο έρευνας για το τοπικό ποδόσφαιρο και ειδικότερα το ποδόσφαιρο αλάνας και της παρέας στην Αλεξανδρούπολη. Συγκινημένος ο Κυριακίδης ΄΄γύρισε΄΄ το χρόνο πίσω, όταν από μικρός βρέθηκε στις ελεύθερες αλάνες, τις γειτονιές και τις πλατείες, σε όλα σχεδόν τα σημεία της πόλης. Η περιγραφή του μιλούσε για μια άλλη Αλεξανδρούπολη, παρά τις δυσχέρειες και κακουχίες της ζωής, τα παιδιά και οι νέοι κάτοικοι, τα φτωχόπαιδα, και προσφυγόπουλα συναντιούνται στις αλάνες και δημιουργούν ποδοσφαιρικές ομάδες, με το όνομα κάθε γειτονιάς και περιοχής (Διδασκαλείο, Φορτούνα- Ερμής Καλλιθέα κ.ά. ). Οριοθετούν οι ίδιοι τους χώρους, τα ξύλινα δοκάρια, κάνουν έρανο ή πουλάνε κάρβουνα για να αγοράσουν μπάλα και να παίξουν με όρεξη και μεράκι, επενδύοντας στο χειροκρότημα των φίλων, μικρών και μεγάλων, που τους παρακολουθούσαν. Από την αλάνα αυτή πρόβαλαν κοινωνικοί και πολιτισμικοί δεσμοί και αξίες ζωής, αλλά και τα αθλητικά ταλέντα των οργανωμένων συλλόγων της πόλης.
Τέτοιες προφορικές αφηγήσεις όπως η παραπάνω, βοηθούν σημαντικά να κατανοηθούν μέσα από το προσωπικό βίωμα του αφηγητή, δομές σκέψης και συναισθήματα από το παρελθόν, μία άλλη αθλητική ταυτότητα και κουλτούρα, προσαρμοσμένη στις κοινωνικές και συναισθηματικές ανάγκες μίας εποχής, που αναζητείται από πολλούς σήμερα. Μετά από την έρευνα και τις εμπειρίες ζωής ενός ανθρώπου που έρχεται από κάτω, αντιλαμβάνεσαι καλύτερα τις νοοτροπίες και τις δομές σκέψης μίας αθλητικής κοινότητας στον παρελθόντα χρόνο, αλλάζει ο τρόπος που ακούς, συζητάς και επικοινωνείς με τους ανθρώπους, καθώς επίσης και το επίπεδο αξιών και αρχών της αθλητικής σου σκέψης και κουλτούρας.
Συνοψίζοντας, η βιογραφική προσέγγιση, οι προφορικές αφηγήσεις χαρακτηρίζονται από μία ωραιοποίηση του αθλητικού παρελθόντος και μία διάθεση κριτικής για την νεωτερικότητα. Σημαντικά αθλητικά γεγονότα, οργανωτικές δομές, πρότυπα συναισθήματα και αξιολογικές κρίσεις που έχουν διερευνηθεί μέσα από τις γραπτές μαρτυρίες διασταυρώνονται με τις αναπλάσεις των αφηγητών εκβάλλοντας σε νέες ενοράσεις δύσβατων αλλά γοητευτικών ερμηνευτικών μονοπατιών (Παπαγοπούλου, 2017). Παράλληλα, η χρήση της προφορικής μαρτυρίας δεν έχει να κάνει με διάθεση επιβεβαίωσης ή τεκμηρίωσης γεγονότων, αλλά με την κατανόηση νοοτροπιών και δομών σκέψης μίας κοινότητας, που μπορεί να συνεισφέρει στην κατανόηση του τρόπου συγκρότησης και μετασχηματισμού της αθλητικής ταυτότητας (στο ίδιο).
*. Εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής, MSc.
[email protected] – https://blogs.sch.gr/nikitpapa/
